การจำแนกประเภทของโรคหลอดเลือดสมอง

1. 1. Ischemic Stroke (ภาวะสมองขาดเลือด)
   เกิดจากการอุดตันของหลอดเลือดสมอง ทำให้เลือดไม่สามารถไปเลี้ยงสมองส่วนหนึ่งได้
2. 2. Hemorrhagic Stroke (ภาวะเลือดออกในสมอง)
   เกิดจากหลอดเลือดสมองแตก ทำให้เลือดไหลออกไปกดทับเนื้อสมอง

ในมุมมองแพทย์แผนจีน โรคหลอดเลือดสมองจัดอยู่ในกลุ่มอาการ “中风” (จงเฟิง – ลมกระทบภายใน) ซึ่งเกิดจาก “ลม, เสมหะ, ไฟ, และภาวะพร่องของชี่และเลือด” ที่ก่อให้เกิดการอุดกั้นของเส้นลมปราณและหลอดเลือดภายในสมอง

กลไกของโรคตามแนวทางแพทย์แผนจีน

1. 1. ลมภายในกำเริบ (Internal Wind Stirring Up)
   เกิดจากตับร้อนหรือไตพร่อง ทำให้ลมภายในกำเริบ ส่งผลให้เลือดไม่ไหลเวียนสม่ำเสมอและเกิดการอุดตันของเส้นลมปราณ
2. 2. เสมหะอุดกั้น (Phlegm Obstruction)
   เสมหะที่สะสมจากความชื้นและการย่อยอาหารที่ไม่ดี ทำให้เลือดและชี่ไม่สามารถไหลเวียนขึ้นสู่สมองได้
3. 3. ไฟและหยางกำเริบ (Excess Fire and Yang Rising)
   ทำให้เลือดและพลังขึ้นสู่ศีรษะอย่างรุนแรง จนเกิดอาการอัมพาต ปากเบี้ยว ลิ้นแข็ง
4. 4. ภาวะชี่และเลือดพร่อง (Qi and Blood Deficiency)
   หลังภาวะเฉียบพลัน ร่างกายมักอ่อนแอ เลือดไม่เพียงพอในการหล่อเลี้ยงเส้นลมปราณ ส่งผลให้เกิดอัมพฤกษ์และการเคลื่อนไหวบกพร่อง

หลักการและแนวทางการรักษา

1. 1. การฝังเข็ม (Acupuncture Therapy)
   เป็นวิธีที่นิยมมากที่สุดในการฟื้นฟูผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง โดยมีเป้าหมายเพื่อกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง เพิ่มการไหลเวียนเลือดในสมอง และฟื้นฟูการทำงานของอวัยวะที่สูญเสียไปจุดฝังเข็มที่นิยมใช้ ได้แก่:
   GV20 (ไป่ฮุ่ย), LI4 (เหอกู่), LI11 (ชวีฉือ), ST36 (จู่ซานหลี่), GB20 (เฟิงฉือ), GB34 (หยางหลิงเฉวียน), SP6 (ซานอิ่นเจียว)เทคนิค:
   ฝังเข็มลึก 0.5–1.5 นิ้ว ทิ้งเข็มไว้ 20–30 นาที วันเว้นวัน หรือสัปดาห์ละ 3 ครั้ง ต่อเนื่องอย่างน้อย 4–6 สัปดาห์

   การครอบแก้ว (Cupping Therapy)
   ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนเลือดในบริเวณกล้ามเนื้อที่อ่อนแรง ลดอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ และช่วยให้ชี่ไหลเวียนได้ดีขึ้น

2. 2. สมุนไพรจีน (Chinese Herbal Medicine)
   นิยมใช้สูตรยาเช่น “Bu Yang Huan Wu Tang” (补阳还五汤) เพื่อเสริมพลังชี่ บำรุงเลือด และขจัดเลือดคั่งในสมอง ซึ่งมีรายงานว่าช่วยลดภาวะแทรกซ้อนและฟื้นฟูการเคลื่อนไหวของแขนขาได้ดี

แผนการรักษาและระยะเวลา

ระยะเฉียบพลัน (Acute Phase):
เน้นการรักษาเพื่อฟื้นฟูการไหลเวียนของเลือดและลดอาการอัมพาต ควรฝังเข็มทุกวันหรือวันเว้นวัน ต่อเนื่อง 2–3 สัปดาห์

ระยะฟื้นฟู (Recovery Phase):
หลังพ้นภาวะวิกฤติ เน้นการฟื้นฟูระบบประสาทและการทำงานของกล้ามเนื้อ ควรฝังเข็มสัปดาห์ละ 2–3 ครั้ง ต่อเนื่อง 2–3 เดือน

ระยะคงสภาพ (Maintenance Phase):
เมื่อผู้ป่วยเริ่มสามารถเคลื่อนไหวได้เอง ควรฝังเข็มหรือครอบแก้วเดือนละ 2 ครั้ง เพื่อป้องกันอาการกลับเป็นซ้ำและเสริมสมดุลร่างกาย

ประโยชน์ของการแพทย์แผนจีนในการฟื้นฟูผู้ป่วยสโตรก

1. 1. ช่วยกระตุ้นการทำงานของสมองและระบบประสาทส่วนกลาง
2. 2. เพิ่มการไหลเวียนเลือดไปยังสมองและกล้ามเนื้อ
3. 3. ลดอาการเกร็ง อัมพาต และอาการชา
4. 4. ปรับสมดุลพลังชี่และเลือดภายในร่างกาย
5. 5. ช่วยให้นอนหลับดี ลดความวิตกกังวลและอารมณ์ซึมเศร้า
6. 6. เสริมประสิทธิภาพของการทำกายภาพบำบัด

สรุป

การแพทย์แผนจีนมีบทบาทสำคัญในการฟื้นฟูผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง ทั้งในด้านการกระตุ้นระบบประสาท การเพิ่มการไหลเวียนเลือด และการปรับสมดุลของร่างกาย การรักษาโดยการฝังเข็ม การครอบแก้ว และการใช้สมุนไพรจีน เป็นแนวทางเสริมที่ได้รับการยอมรับอย่างแพร่หลายในระดับนานาชาติ และหากดำเนินการโดยแพทย์แผนจีนผู้เชี่ยวชาญร่วมกับการแพทย์แผนปัจจุบัน จะช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้เร็ว ลดความพิการ และเพิ่มคุณภาพชีวิตได้อย่างมีประสิทธิภาพ

อ้างอิง

1. 1. Li J, Zhang S, Wang Y. Acupuncture for Post-Stroke Rehabilitation: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Integr Med. 2023;21(4): 255–267.
2. 2. Kim JH, et al. Efficacy of Bu Yang Huan Wu Tang for Ischemic Stroke Recovery: A Randomized Clinical Trial. Front Neurol. 2022;13:987654.
3. 3. Zhao L, Chen J, et al. Effects of Acupuncture on Cerebral Blood Flow in Post-Stroke Patients. Chin J Tradit Chin Med Sci. 2024;42(2): 98–104.
4. 4. World Health Organization. Traditional Medicine Strategy 2025. Geneva: WHO; 2025.