โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ (Allergic Rhinitis – AR) เป็นโรคอักเสบที่ไม่เกิดจากการติดเชื้อ ลักษณะเฉพาะในผู้ที่มีภาวะภูมิไวเกิน (Atopic individuals) เมื่อสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ โดยมีภูมิคุ้มกันชนิด IgE เป็นตัวกลางสำคัญในกระบวนการอักเสบนี้ ซึ่งมีลักษณะอาการเด่นคือ จาม น้ำมูกไหล คัดจมูก คันจมูก บางครั้งผู้ป่วยอาจมีอาการคันบริเวณเพดานปากร่วมด้วย

การจำแนกประเภทของ Allergic Rhinitis – AR :

1. โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ชนิดตามฤดูกาล (Seasonal Allergic Rhinitis: SAR)
   มักเกิดจากสารก่อภูมิแพ้นอกบ้าน เช่น เกสรดอกไม้ หรือเชื้อรา
2. โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ชนิดเรื้อรังตลอดปี (Perennial Allergic Rhinitis: PAR)
   มักเกิดจากสารก่อภูมิแพ้ในร่ม เช่น ไรฝุ่น เชื้อรา แมลงสาบ และขนสัตว์

แม้จะไม่ใช่โรคร้ายแรง แต่ AR ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต ประสิทธิภาพในการเรียน/ทำงานสุขภาพจิต เช่น นอนไม่หลับ วิตกกังวล ซึมเศร้า อารมณ์แปรปรวน สมาธิลดลง และอัตราการเกิดโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้เพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าการรักษาหลักในปัจจุบันจะเน้นไปที่การใช้ยา แต่ก็ยังมีข้อจำกัดหลายประการ เช่น อาการกลับมาเป็นอีกได้ง่ายเมื่อหยุดยา หากใช้ยาระยะยาวอาจเกิดผลข้างเคียง

การฝังเข็ม จึงกลายเป็นหนึ่งในวิธีการแพทย์ทางเลือกและการรักษาเสริมที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในการดูแลผู้ป่วยโรคนี้ และยังได้รับการแนะนำให้ใช้เป็นแนวทางเสริมในคู่มือแนวปฏิบัติทางคลินิกสำหรับโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ ที่จัดทำโดยองค์กรระดับนานาชาติหลายแห่ง ผลการรักษามีอัตราประสิทธิภาพสูงถึง 60% ขึ้นไป โดยเฉพาะในด้านการบรรเทาอาการ คัดจมูก, น้ำมูกไหล และจาม ได้ผลชัดเจนเป็นพิเศษ ปัจจุบันประมาณ 27%–46% ของผู้ป่วย AR หันมาใช้ การแพทย์ทางเลือกและการแพทย์เสริม (CAM) เพื่อบรรเทาอาการโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้

หลักการแนวทางการรักษา ของการฝังเข็ม

1. การปรับระบบประสาท (Neuromodulation)
   การกระตุ้นจุดฝังเข็มบางตำแหน่งอาจส่งผลต่อระบบประสาทอัตโนมัติทั้งซิมพาเทติกและพาราซิมพาเทติก ช่วยลดการอักเสบ คัดจมูก และลดการหลั่งน้ำมูก และกระตุ้นปมประสาทสฟีโนพาลาทีน (Sphenopalatine Ganglion) เพื่อปรับสมดุลระบบประสาทอัตโนมัติ และปรับปรุงการไหลเวียนเลือดของเยื่อบุจมูก ในทางคลินิก ปมประสาทนี้เกี่ยวข้องกับโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ ไมเกรน ปวดศีรษะจากโพรงไซนัส อาการปวดใบหน้าเรื้อรัง
2. การปรับภูมิคุ้มกัน (Immunomodulation)
   อาจช่วยยับยั้งสารก่อการอักเสบเช่น IL-4 / IL-5 และฟื้นฟูสมดุลของเซลล์ Th1/Th2 ส่งผลให้สามารถลดระดับ IgE ในเลือด และยับยั้งการหลั่งฮีสตามีนจากแมสต์เซลล์
3. การควบคุมสารสื่อประสาท (Neuropeptide Regulation)
   เช่น การควบคุมสาร P ซึ่งอาจช่วยลดความไวเกินในจมูกและลดความรุนแรงของอาการ

แผนการรักษาและระยะเวลา

ระยะเฉียบพลัน: ฝังเข็มทุกวันหรือวันเว้นวัน ต่อเนื่อง 1–3 สัปดาห์
ระยะฟื้นตัว: ฝังเข็มสัปดาห์ละ 1–2 ครั้ง ต่อเนื่อง 2–4 สัปดาห์เพื่อเสริมผลการรักษา

การฝังเข็มแผนจีนดั้งเดิม (Traditional Acupuncture)

จุดฝังเข็มที่นิยมใช้ในการรักษาได้แก่: LI20 (อิ๋งเซียง), ST7 (เซี่ยกวาน), GB20 (เฟิงฉือ), LI4 (เหอกู่), GV29 (ยิ่นถัง)
เทคนิค: แทงเข็มลึก 0.5–1 นิ้ว ทิ้งเข็ม 20 นาที สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง

ประโยชน์ของการฝังเข็ม

1. ช่วยบรรเทาอาการ คัดจมูก น้ำมูกไหล จาม คันจมูก ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
2. ช่วยลดระดับ IgE แอนติบอดี้ที่เกี่ยวข้องกับภูมิแพ้
3. ต้านการอักเสบในเยื่อบุโพรงจมูก
4. ลดการใช้ยาภูมิแพ้ ที่มีผลข้างเคียงถ้าใช้ในระยะยาว เช่น ง่วง ซึม และผลกระทบต่อฮอร์โมน
5. ช่วยให้นอนหลับได้ดี ลดอารมณ์หงุดหงิด เหนื่อยล้า
6. เพิ่มคุณภาพชีวิตให้กับผู้ป่วย

สรุป

การฝังเข็ม ใช้ได้ทั้ง โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ชนิดตามฤดูกาล (Seasonal Allergic Rhinitis: SAR) และ โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ชนิดเรื้อรังตลอดปี (Perennial Allergic Rhinitis: PAR) แต่งานวิจัยจำนวนมากสนับสนุนการฝังเข็มกับ PAR มากกว่า เพราะให้ผลผลการรักษาที่ควบคุมอาการได้อย่างต่อเนื่อง ในกรณี SAR สามารถใช้เป็นทางเลือกเพื่อเตรียมตัวก่อนฤดูกาลภูมิแพ้เริ่มต้นได้เช่นกัน เช่น ช่วงฤดูฝน เป็นต้น แต่ประสิทธิภาพของการฝังเข็มจะได้ผลดี ขึ้นอยู่กับระยะเวลาในการเข้ารับการรักษา อาการที่ผู้ป่วยเป็น การดูแลตัวเองหลังการรักษา และการรักษาโดยแพทย์แผนจีนที่มีความเชี่ยวชาญ

อ้างอิง

1. Du SH, Chen S, Wang SZ, Wang GQ, Du S, Guo W, Xie XL, Peng BH, Yang C, Zhao JP. Clinical practice guideline for acupuncture and moxibustion: Allergic rhinitis. J Integr Med. 2024; 22(3): 245-257.
2. Yang JX, Ming SR, Chen H, Chen YL. Clinical efficacy on acupuncture for perennial allergic rhinitis: a study protocol for a randomized clinical trial. Front Allergy. 2025;6:1600032.
3. Zhu WJ, Liu Y, Wang G, Zheng X, Li X, Wang Y, et al. Interaction effects of asthma and rhinitis control on work productivity and activity impairment: a cross-sectional study. Allergy Asthma Proc. (2022) 42:409–16. doi: 10.2500/aap.2021.42.210052
4. Yang JX, Chen YL, Guo X, Wang X. Short-term curative effect of acupuncture on allergic rhinitis. China J Tradit Chin Med Pharm. (2018) 33(3):134–6. doi: 10.1016/S0254-6272(13)60115-6
5. Yang JX, Liu LM, Hu Junwei , Chen YL. Observation on the cumulative effect of acupuncture in the treatment of allergic rhinitis. Beijing J Tradit Chin Med Sci. (2022) 41(6):602–5.